Instrument

Als ik djabber, voel ik beter hoe ik moet spelen,
ik hoef dan niet te denken

een speler
Oefening baart kunst, en dat is iets anders dan kunstjes oefenen. Binnen dit element staat trainen centraal, hoewel er natuurlijk improvisaties ontstaan, die min of meer voor herhaling vatbaar zijn en tot een presentatie kunnen uitgroeien.

Vooral in het oerwoud van ons lichaam dringt de beschaving moeilijk door.

Karel Jonckheere

Het  instrument voor spel is het lichaam van ieder individu: lijf, ledematen, gezicht en stem. Hiermee leer jij je spelend te uiten. Ieder van ons leeft dag en nacht in een stroom van ervaringen. Hoe open we zijn voor de indrukken die we ermee opdoen is persoonsgebonden. De indrukken vragen om verwerking, maar vaak zijn we ze ons niet bewust. Soms ‘verraadt’ een non-verbale reactie of een slip of the tongue onze mening. De ervaringen bergen een schat aan mogelijkheden tot levensinzicht in zich.

Door de aandacht erop te richten worden we ons daarvan bewuster. Dit kan door opnieuw eerdere beelden de revue te laten passeren, zinnen te herhalen in hun oorspronkelijke klankkleur of houdingen en bewegingen te imiteren. De betekenis van de ervaring dringt dan door. In de herhaling ligt namelijk al bijna automatisch een interpretatie en vaak worden we ons op die manier een innerlijke reactie bewust.

Expressie – communicatie

Spel geeft je de ruimte ervaringen en verbeelding fysiek weer te geven, je leert het lichaam expressiever te bewegen. Bij spel draait het om ‘to do or not to do‘. Een speler is geen filmster, kan wel doen alsof. We kunnen het instrument door bewustwording en training ontwikkelen tot een verfijnd communicatiemiddel. Beweging en stem kunnen in kleur, ritme, toon en intensiteit variëren, deze nuanceren verduidelijkt je zeggingskracht en daardoor verheldert je communicatie. Als jij je getrainde instrument inzet, voorkom je bovendien dat het spel snel werkelijkheid wordt. Je duidelijk andere motoriek en stemgebruik als personage geven deze signalen. Eenmaal dit geleerd in spel, pas je dat natuurlijk toe in de werkelijkheid.

Kerncompetenties van de mens 

Spel draagt wezenlijk bij aan de integrale doelen van het onderwijs, zoals de wet ze benoemt. Ze worden onderverdeeld in zintuiglijk, motorisch, sociaal emotioneel, cognitief en creatief. We staan hier stil bij  de motorische competenties.

Motorische competenties en ons instrument

Spel biedt mogelijkheden om ervaringen te doorleven, om te zetten in spelsituaties en daardoor deze een plaats te geven en/of gelouterd te worden (catharsis). Dat kan uitstekend door als personage te handelen in vormgegeven verbeelding, zonder gevolgen voor de werkelijkheid.

Elke waarneming is ingebed in je belevingswereld, deze subjectieve inkleuring uit je vaak onbewust. Dit doe je bewust in overdrijvingen, sterke verhalen, dagdromen, spel. Het gaat dan niet zozeer om de concrete feiten of letterlijke tekst, het zijn je non-verbale uitingen en de wijze waarop je iets zegt. Je bevrijdt je ergens van krijgt greep ergens op. In zoverre de toeschouwer/hoorder meeleeft en tijdens je spel er eveneens in opgaat, bevrijdt z/hij zich ook, volgens de catharsisleer. Spel gaat verder dan het fysieke beheersingsniveau van het instrument. Dankzij het bewust fysiek handelen doorleef je wat je zegt.

Bewogen bewegen

De motorische competentie ontwikkelt zich tot bewogen bewegen, tot fantasierijke bewegingsvrijheid, tot bewuste mimiek en houding. Het vak staat stil bij de fijne motoriek van een stemapparaat. Stemkleur, scherpte en kracht voegen veel toe aan de woorden die je zegt. Al deze aspecten spelen een onvervangbare rol bij ieders uitdrukkingsvermogen. Je wordt vaardiger in het je helder uiten verbaal en non-verbaal. Je bewogen zijn zoekt een uitweg in bewegingen, handelingen, mimiek en stem.  Dankzij onze motorische mogelijkheden kunnen we fysiek de eerste spelbeelden schetsen op de vloer. We noemen ons lichaam in deze het instrument, omdat we dankzij ons lichaam kunnen spelen. Spel ontwikkelt het uitdrukkingsvermogen van het  instrument.

De non-verbale zeggingskracht

Een gezicht spreekt boekdelen en het lichaam verraadt vaak een intentie. Ieder herinnert zich wel voorbeelden waarbij iemand niet geloofwaardig overkomt of iets niet echt overtuigend zegt; lichaam en stem verzwakken elkaar of spreken elkaar dan tegen. Door in spel gericht de expressie kracht te ontwikkelen, worden spelers zich bewust van hun fysieke zeggingskracht. Door bepaalde facetten te accentueren of uit te vergroten, maak jij je bedoelingen  duidelijker. Er zijn vele variaties mogelijk om lichamelijke bewustwording te bevorderen.

• vrijuit bewegen;
• intensiveren van lichaamsbeleving;
• technisch beheersen van het lichaam;
• ontdekken en ontwikkelen van de bewegingsfantasie;\
• ontdekken en versterken van de lichaamsarticulatie;
• ontdekken en ontwikkelen van het lichaam als communicatiemiddel;
• verwoorden van de lichaamstaal;
• in beweging vormgeven van een gedachte, gevoel of fantasie;
• betekenis geven aan de lichaamstaal van professionele spelers tijdens een (jeugd) theatervoorstelling.

De verbale zeggingskracht

In je stem weerklinkt je stemming. Van vertrouwde stemmen kun je vaak onafhankelijk van woorden, zeggen in welke stemming of sfeer iemand is. Klankkleur, toonhoogte, stiltes die vallen  en het ritme van de stem: c’est le ton qui fait la musique, vertellen dit.  Het maakt veel uitmaakt hoe iemand je iets vraagt. Als  ludisch spel het accent legt op het verbale, gaat het niet zozeer om wat, maar meer om hoe spelers iets zeggen iets oproepen.

• vrijuit durven spreken;
• vrijuit associëren en fantaseren;
• vanuit voorstellingsvermogen en beleving spreken;
• met de stem gevoelens uitdrukken via kleur, tempo, sterkte, stilte;
• ontdekken en ontwikkelen van stemarticulatie;
• ontwikkelen van verstaanbaar spreken op afstand;
• waarderen van beeldrijke taal in verhalen, gedichten en voorstellingen;
• produceren en hanteren van beeldrijke en betekenisvolle taal;
• betekenis geven aan het stemgebruik van professionele spelers tijdens een (jeugd) theatervoorstelling.

We onderscheiden deze non-verbale en verbale kwaliteiten als we ze trainen. Spelers leren inventief en expressief te bewegen en te spreken. Anderen zien en begrijpen wat ze bedoelen, daardoor wordt samenspel mogelijk. Expressie groeit uit tot communicatie. Bij tijd en wijle volledig in een element zijn, straalt af op het totaal. Het onderscheid dient het focussen tijdens een les of lesonderdeel. De vijf elementen kunnen niet zonder elkaar als je speelt, wel tijdens trainen. In spelsituaties komen ze altijd allemaal samen.

Tijdgebruik

Realiseer je altijd hoeveel tijd alle spelers werkelijk actief betrokken zijn en hoeveel tijd jij nodig hebt voor uitleg, organisatie en nabespreking. Streef steeds naar efficiëntie, zodat er  speeltijd is in de beschikbare lestijd. Kwaliteit ontstaat alleen in rust, ruimte en via uitdagende, inspirerende opdrachten en opmerkingen. De hier beschreven spelvormen kunnen op zichzelf staan en aanleiding zijn tot speels spel of te trainen vormgeving .Bij bijna ieder spel is het zinvol om door kijkkaarten en vragen spelers en toeschouwers te focussen op hetgeen vandaag aan de orde is. Soms traint ieder tegelijkertijd en zijn er geen toeschouwers dan jij alleen. Bespreek dan gericht vanuit je spelopdracht na wat je gezien hebt.
Spelsuggesties vind je hiernaast onder de knoppen.

Ubbergen, update winter 2021