We plaatsen dit spel hier vanwege het inzicht dat de verteller nodig heeft om een herinnering helder te vertellen en het spelinzicht dat de spelers nodig hebben om de herinnering vanuit de beleving van de verteller goed terug te geven in spel. (wat is haar/zijn belangrijkste drijfveer om deze herinnering te verlevendigen?) Veel belevingswerelden tuimelen de school binnen, iedereen maakt immers dagelijks van alles mee. Als je jongeren laat playbacken, geef je ze de gelegenheid met elkaar mee te leven en eigen belevenissen te verwerken. Ze komen zo tot inzicht in die ervaringen. De eerste keren is het handig de verhalen vrolijk, luchtig of gezellig te houden. Naarmate een groep vertrouwder met elkaar en met jou is, komen persoonlijke teleurstellingen, vragen en nare ervaringen vanzelf. Ter introductie kun je natuurlijk eerst zelf een verhaal vertellen en laten zien in spel. Vervolgens kun je solo een enkel verhaal van jongeren uitspelen en steeds vragen of de verteller zich erin herkent. Hierdoor worden de spelregels op aanschouwelijke wijze duidelijk. Playbackspel vraagt om een waar gebeurd verhaal dat de verteller zelf is overkomen. Het betekent hier het naspelen van een dergelijk verhaal dat iemand uit de groep vertelt. Playbacken is in dit geval dus niet zingen, maar spelen. En het is niet ‘doen alsof je speelt’, je speelt echt.
Werkwijze
Verhaalstarters
Om jongeren te verleiden tot verhalen vertellen, kun je nuchter en zakelijk beginnen, vervolgens hen opvrolijken met overdrijvingen en anekdotes, om daarna ook te komen tot meer serieuze zaken. Als begeleider vraag je dan naar: momenten van de dag, muggen en olifanten, een vrolijke gebeurtenis, momenten die iemand moeilijk kan vergeten, een droom. Iedereen uit de groep vertelt eerst aan degene naast zich een komisch, triest, vervelend moment van vandaag. Welk verhaal leent zich om voor de hele groep te vertellen, ofwel wie moedig je aan met: ‘jouw verhaal is leuk, dat moet je aan iedereen vertellen’’. Je kunt een eerste keer ook volstaan met een eigen voorbeeld te te laten uitspelen.
Een verteller vertelt het verhaal van haar/zijn ervaring aan de hele groep
De verteller vertelt helder wat zij heeft meegemaakt en hoe het is gebeurd. Dit vraagt inzicht in de eigen ervaring. De spelers geven het verhaal zo werkelijkheidsgetrouw mogelijk terug aan de verteller. Dit vraagt van hen spel vanuit de intenties waarmee de verteller het verhaal vertelde, en niet vanuit associaties van de spelers. Naarmate jongeren vertrouwd raken met deze spelvorm, verwerken ze hun ervaringen door als toeschouwer de ervaring te herbeleven en misschien nu te doorzien. Voor de speler is het een oefening in empathie door letterlijk in de schoenen van een klasgenoot te gaan staan.
Begeleiden van de verteller
Een beginnend verteller vertelt vaak niet gestructureerd en haalt hoofd- en bijzaken door elkaar. Het gaat om de beleving van de feiten door de verteller. De beleving van de verteller kleurt de feiten en daarmee het spel van de spelers. De begeleider vraagt niet expliciet naar de beleving, maar deze is voor de goede verstaander tussen de regels door te horen en te voelen.
Je vraagt de verteller helder te verwoorden
- wat z/hij heeft meegemaakt;
- een duidelijke lijn in het verhaal te houden van begin tot eind;
- helder te vertellen wat voor haar het belangrijkste is;
- duidelijke beelden te schetsen in het verhaal, zodat spelers er vorm aan kunnen geven tijdens het uitspelen ervan.
Jij geeft een verteller het woord en stelt vragen om
- de verteller te helpen het verhaal helder te structureren;
- belangrijkste elementen eruit te halen;
- spelers voldoende helderheid te geven;
- de verteller de situatie te laten beschrijven, zodat de spelers het decor kunnen bouwen met minimale hulpstukken uit de klas.
- de verteller spelers uit de groep te laten kiezen: ‘jij speelt mij, jij de … en jullie …;
Begeleiden van de spelers:
De spelers wordt gevraagd:
- het begin, midden en eind uit het verhaal te halen;
- waardevrij en open te luisteren, niet zelf te verzinnen of te oordelen, maar echt zuiver te luisteren naar de verteller;
- het verhaal na te spelen zoals de verteller verteld heeft, zonder er zelf iets bij te voegen of weg te laten.
Spelen van het vertelde verhaal
De spelers geven het verhaal zo goed mogelijk in spelbeelden terug aan de verteller, zodat deze ziet wat ze gezegd heeft. De spelers spelen minstens dertig seconden, hoogstens vijf minuten. De verteller wordt hierdoor toeschouwer van haar/zijn eigen ervaring. Dit kan leiden tot verheldering, bevrijding, intensivering of een nagenieten van de eerdere ervaring.
Is de ervaring terug gegeven aan de verteller?
Je vraagt of de verteller zich in het gespeelde herkent. Als dit onvoldoende het geval is, vraagt je welke wijzigingen er nodig zijn. Vaak komen bij deze bespreking belangrijke details naar voren, die een ander accent geven aan de herinnering van de verteller. Als de interpretatie door de spelers onjuist is, heb je hierdoor een heldere basis om te corrigeren. De spelers spelen de scène opnieuw.
Playbacken als werkvorm voor leerstof
Playbacken als overhoring van leerstof
Je kunt jongeren uitdagen om leerstof zo te vertellen dat anderen die kunnen uitspelen. Zowel de verteller als de spelers tonen hiermee inzicht in de aangeboden leerstof.
Ubbergen, update winter 2021