Schimmenspel is bekend door de Indonesische wajangpop en de handschaduwen op muren. Ook Turkije kende het schimmenspel. De Fransman Rodolphe Salis maakte in Le Chat Noir te Parijs, het schimmenspel met ingewikkelde machines tot een groots theater.
Schimmenspel kan ingewikkeld en eenvoudig. Met enkele lichtbronnen (looplampen, schemerlampen, diaprojector) en grote lakens kun je van start, als jongeren zelf de schimmen zijn. In vier hoeken experimenteren vier groepen tegelijkertijd. Het magische roep je met eenvoudig materiaal op, alleen silhouetten zijn immers zichtbaar. Het gaat hier niet om speltechniek, maar om het voor ogen toveren door suggestief lichaam en voorwerpen te bewegen. Beweeg voorwerpen dichtbij en verder weg in verschillende ritmes, met verschillende geluiden, in verschillende combinaties. Om de beurt experimenteren enkele spelers achter het doek, de rest kijkt en vertelt hun associaties.
Levend schimmenspel
Verduisteringsmogelijkheden, lichtbronnen en oude lakens zijn een eerste vereiste. Denk eraan dat schemerige verduistering vaak meer sfeer verhogend is dan totale verduistering. Vervolgens kan ieder experimenteren. En altijd is er de keuze van improviseren of bespelen van een bestaand verhaal. Al doende ontdek je het best de rijke mogelijkheden van het schimmenspel: wat zijn de effecten van ‘en face’ en ‘en profil’ werken, van dichtbij en veraf van de lichtbron; van lichtvariaties in kleur, van hulpstukken die allerlei attributen kunnen suggereren, van kostuums, van handfiguren, van combinaties van lijven, of van lichaam en attributen.
Voorbereiding
Organiseer verschillende schimmendoeken en lichtbronnen, zodat vier of vijf subgroepen tegelijk aan het werk kunnen (in de vier hoeken en een groep in het midden). Doordenk van tevoren de problemen die je ziet aankomen en vraag eventueel om adviezen.
Figuren schimmenspel
Dierenschimmen uit fabels vormen een dankbaar onderwerp, ook sprookjesfiguren zijn geliefd. Je tekent ze zelf of zoekt afbeeldingen met sprekende contouren. Je speelt al dan niet het originele verhaal na of gebruikt dit als achtergrondinformatie voor een eigen improvisatie. Zo geef je in dialoog met elkaar commentaar op de samenleving, bepaalde mensen of gewoontes.
De vos was de wereld rondgereisd en had veel vreemde snuiters binnen en buiten zijn eigen familie ontdekt: sinterklaas, de kerstman, de paashaas, de vliegende schildpad en Anansi. Wereldwijd had hij een web geweven tussen hen. Tot in het ochtendgloren gingen de verhalen rond in het bos, ze raakten enigszins gemixt en dat was verwarrend maar eigenlijk ook wel heel leuk.
Zelf poppen ontwerpen.
Bij beeldend maken jongeren een eigen schim. In stevig karton snijden ze lijnen uit om bijvoorbeeld kleding te suggereren, en op satéstokjes maken ze de figuren vast. Als ze decor en grote attributen willen gebruiken, voeren ze deze op diaformaat uit. De afstand tot de lichtbron vergroot of verkleint alles tot de gewenste afmeting. Ook hier geldt dat het om het oproepen van verbeelding gaat. Jongeren gaan op zoek naar figuren die in hun contouren sprekend zijn. Stripfiguren, cartoons, spotprenten en dierfiguren lenen zich ervoor, wie weet ontwerpen ze zelf. Ze kunnen ‘losse’ figuren van karton maken of van tevoren een verhaal kiezen en daar de figuren voor uitwerken. Als een schim één of liefst enkele scharnierpunten heeft, is actie beter te suggereren. Iedere schim heeft één (aan de romp) of meer satéstokjes (ook aan de armen) waarmee je de schim manipuleert en beweegt.
Meer dan verbeelding?
Jij en de jongeren kunnen ervoor kiezen om na het experimenteren met de focus op verbeelding, het spel te verfijnen met de focus op het verbeteren van speltechniek en/of samenspel en/of mooie vormgeving. Daarvoor is speltraining nodig. Vanuit de verbeelding die de schimmen oproepen, experimenteren spelers met materialen en schimmen, zodat verschillende werelden ontstaan en avonturen zich er afspelen. Vervolgens oefenen ze de technische mogelijkheden en stemmen ze onderling het samenspel af. Ze oefenen met: opkomen, afgaan, elkaar ontmoeten, muzikale ondersteuning en/of lichteffecten.
Zelf decors ontwerpen
Ze tekenen op doorschijnend papier kleine decortjes die je in een diaraam klemt. Met behulp van een diaprojector kunnen ze zo in verschillende omgevingen spelen.
Schimmentheatertjes
Eenvoudige kleine schimmentheaters zijn als volgt in vijf minuten gemaakt. Draai een tafel ondersteboven en plaatsen die op een andere tafel. Neem een eenpersoons laken en een nietmachine. Niet beide korte zijden om een tafelpoot zo strak mogelijk vast. De brede zijde hangt 10 cm. dubbel aan de bovenkant en de rest trek je onder het tafelblad strak. Met verlengsnoeren hangt er in iedere tafel een lamp. Jongeren spelen op deze manier in subgroepen tegelijkertijd. Schimmentheaters worden officiëler als je raamwerken met standaards timmert en laken of patroontekenpapier er strak omheen spant.
Nabespreking: Welke mogelijkheden hebben jullie ontdekt wat kan er nog meer?
Zelfevaluatie van de begeleider
Hoeveel tijd zijn alle jongeren actief erbij betrokken?
Welke jongeren zijn waardoor inventief in hun ideeën?
Bleef de aandacht op de verbeelding gericht?
Hoe heb je dit gestimuleerd?
Ubbergen, update winter 2021