Nothing is more relevant than to know what is irrelevant.
Dorothy Heathcote

Bij samenspel reken je op goede verstaanders en stemmen spelers onderling af op elkaar. Als je buiten je bubbel wilt communiceren, is verheldering van vormgeving nodig. Buitenstaanders vragen dat spelers als uit een mond spreken. Daarvoor is heldere onderlinge afstemming van rollen, tekst, speelstijlen, mise en scène, decor, kostuums, attributen, licht en geluid nodig. Vormgeving moet de aandacht vangen en vasthouden: wat er gebeurt op de spelvloer, moet geladen zijn met spanning voor zowel spelers als publiek. Deze spanning ontstaat wanneer het waarom ( ieders drijfveren/motieven) van spelers in rol en handelingen langzamerhand duidelijk wordt.

Wat ik leuk vind, is spelen wanneer ik niet in zicht ben.
Net als toen in dat schaduwspel.
Ik heb u ook wel verteld dat als ik ervoor sta, ik het niet durf.
Ik geloof wel dat u dat begrijpt.                                                                                                                                              een speler

Vormgeving is sterk tijd en cultuur bepaald

Zo vinden velen dat films van meer dan 10 jaar oud te traag gaan. Beleven doen we ‘even‘ en wordt versneld door sound effecten opgeroepen. Kijk je naar een oude film als  Out of Africa (1985) of naar Yeelen van Cisse (1987), dan zie je de ene keer de koloniale wereld en ervaar je de andere keer  Afrika, hoe onbegrijpelijk ook. Spelers leren een presentatie af te stemmen op overdracht. Door te reflecteren komen ze tot inzicht. Benoemen waaráán een wát dat gespeeld is helder is en dit versterken tijdens het herspelen, traint hun spelkwaliteit. De lading confronteert spelers onderling en dwingt tot reageren. Een confrontatie hoeft niet altijd te leiden tot een conflict. Door confrontatie (of uitstel ervan) is er sprake van opbouw van spanning en aandacht Het publiek beleeft meestal de scène mee vanuit een van de personages.

Te ontwikkelen aspecten in de vormgeving:

•  rol opbouwen en expressief spelen;
• verhaal opbouwen en helder uitspelen;
• gevoel voor en besef van symboolhantering hebben;
• mise-en-scène vanuit vastgestelde bedoelingen hanteren;
• timing en spanningslijnen hanteren;
• oog hebben voor het esthetische van spelbeelden;
• spel min of meer letterlijk herhalen;
• spelen voor de groep – schoolgenoten en familie/vrienden;
• professionele vormgeving in een (jeugd) theater voorstelling interpreteren.

Kunst en wetenschap

Wetenschap onderzoekt rationele kennis, kunsten onderzoeken wat er aan de redenering ontsnapt. Beide putten uit intuïtie, inspiratie, impulsen en komen tot verbeelding, vormgeving en betekenisgeving. De verbeelding delen ze, in beide anderen onderscheiden zij zich en kunnen zij elkaar verrijken. Het kunstambacht zorgt voor vormgeving, het kennisambacht zorgt voor logica. In het ambachtelijk spelen begeleid je spelers in het veroveren van wat tekstschrijver, dramaturg, regisseur beogen. Dit ambachtelijk leren spelen kan ook volgen op improvisaties waarin spelers zelf deze functies op zich namen. Het gaat bij vormgeving om bewust spelen en overdragen op buitenstaanders. Al spelend doorleven spelers en publiek de betekenis van iets dat zij eerder meenden te begrijpen. Beseffen zij de essentie van ideeën die zij eerder opperden. Vormgeving kun je uitbreiden met kostuum- en decorgebruik, speelstijl, licht en geluid ter ondersteuning van spelers en versterking van zeggingskracht.

Kennis en Kunst en Kunde

Spel kan een maatschappelijk of historische item aan de orde stellen. Al spelend veroveren spelers dan niet alleen spelkwaliteit, ook inzicht doordat ze informatie belevenderwijs doorgronden. Kruisbestuiving met andere schoolvakken ligt eigenlijk voor de hand. De klassieke schoolvakken stellen inhoud centraal, de klassieke kunstvakken vormgeving. Door integratie verkennen spelers  geschiedenis via troubadours,  cultureel erfgoed via een spel als Weet wat je erft of Het huis dat verhuisde. Jeugdtheater, educatieve kinderfilms, T.V. en You Tube bieden op veel terreinen informatie die tot erop doorspelen uitdagen. Als teamgenoten elkaar informeren is er veel kruisbestuiving mogelijk. Het werken aan een theatrale overdracht wint van een overhoring of verslag. Ze leren van binnenuit feiten en mogelijkheden kennen en gaan van daaruit gemotiveerder aan het werk.

Kerncompetenties van de mens

Spel draagt wezenlijk bij aan de integrale doelen van het onderwijs, die de menselijke mogelijkheden benoemen als zintuiglijk, motorisch, sociaal emotioneel, cognitief en creatief. We staan hier stil bij  de cognitieve competenties en vormgeving . Dankzij deze cognitieve vermogens doorgrond je bestaande dramatische vormgeving zoals mise-en-scène, spanningsbogen, timing en materiele vormgeving. Hierdoor wordt de eigen voorstelling (verbeelding) overdraagbaar en daardoor beleefbaar voor zowel spelers als toeschouwers. Tot op zekere hoogte leggen we daarvoor tekst, rolinvulling en samenspel vast.

Goed voorbeeld doet goed volgen.

Jongeren maken voortdurend in spel en uitleg gebruik van sprekende voorbeelden en imitaties: ‘nou, en toen deed ze zo, en toen gebeurde er…’. Hierdoor begrijp je elkaar goed en snel. Vormgeving daagt hiertoe uit, doordat spelers woorden in beelden omzetten of spreken vanuit doorleefd begrip. Verkeerde intonatie door onbegrip wordt meteen duidelijk. Het totale beeld van ieders mimiek, houding,  onderlinge verhoudingen, omgeving, handelen met voorwerpen, stemkleur, woordkeus en stiltes ‘spreken‘ mee. Vormgeving draagt op haar specifieke manier bij aan het leren begrijpen van de hedendaagse cultuur in al haar verschijningsvormen.

Spelsuggesties voor vormgeving

Deze vind je hiernaast onder de knoppen. We behandelen het vormgeven slechts globaal met opdrachten die een weg plaveien om tot een voorstelling te groeien. We gaan uit van improvisatie. Voor al deze spelen is het zinvolkijkkaarten en vragen te gebruiken om spelers en toeschouwers te focussen op hetgeen vandaag aan de orde is. 

Tijd

Realiseer je altijd hoeveel tijd alle spelers werkelijk actief betrokken zijn. Hoeveel tijd jij nodig hebt voor uitleg, organisatie en nabespreking. Streef steeds naar efficiëntie, zodat er  speeltijd is in de beschikbare lestijd. Kwaliteit ontstaat in rust, ruimte en via uitdagende, inspirerende opdrachten en opmerkingen. Je vindt bij Inzicht een lesvoorbeeld voor elk element van Maartje van Amersfoort.  Haar leerplan vind je bij Kunstvak Theater

Ubbergen update winter 2021